Onze webinar gemist? Bekijk de opname

on by

Op vrijdag 27 november ging onze webinar ‘Mantelzorg in tijden van COVID-19’ door. De interesse was groot en dat deed ons plezier: mantelzorgers kregen de aandacht die ze verdienen. De keerzijde van de medaille was dat alle virtuele stoelen al snel gevuld waren. Niet iedereen kon live volgen. Gelukkig helpt de technologie ons een handje en konden we de volledige webinar opnemen. Je kan die hieronder bekijken. Laat het je inspireren!

Onderzoeksrapport

Ben je benieuwd naar het volledige onderzoeksrapport van HOGENT en Steunpunt Mantelzorg over de beleving van mantelzorgers in tijden van COVID-19? Lees het hier na.

Presentaties

De presentaties van de sprekers kan je hier downloaden en bekijken:

Vertaling presentatie Francesca Centola van Eurocarers

Een van de presentaties tijdens de webinar is in het Engels. Niet iedereen kan dit vlot volgen. Daarom vind je hieronder per slide een korte samenvatting van wat mw. Centola, project officer bij Eurocarers, vertelde.

(slide 2) Eurocarers is een Europees netwerk van mantelzorgorganisaties en onderzoeksinstellingen. We hebben 67 leden van 27 Europese landen. Het is onze missie om ervoor te zorgen dat er beleid en maatregelen zijn over heel Europa die mantelzorgers erkennen en ondersteunen.

Een mantelzorger (informele zorgverlener) is iemand die zorg geeft – normaal gezien onbetaald – aan iemand met een chronische ziekte, handicap of een andere langdurende zorg- en ondersteuningsnood. En dit buiten het professionele of formele kader.

(slide 3) 80 procent van de zorg in Europa wordt verleend door mantelzorgers. Zelfs in landen waar er een goed uitgewerkte formele (professionele) lange termijn zorgverlening is, wordt het aantal mantelzorgers geschat op minstens twee keer zo veel als het aantal professionele zorgverleners.

Het is duidelijk dat mantelzorgers een cruciale rol spelen in onze samenlevingen. Zonder hen zou ons welvaartsysteem onhoudbaar zijn.
De meerderheid van de mantelzorgers zijn vrouwen. En er is een verborgen groep van mantelzorgers: jongeren onder 18 jaar. Jonge mantelzorgers blijven nog vaak onzichtbaar voor het beleid en dienstverleningsorganisaties.

(slide 4) Zorgen voor een geliefde kan voldoening en zelfvertrouwen geven. Mantelzorgers verwerven een grote rijkdom aan vaardigheden en ervaring door het verlenen van hun zorgtaken.
Maar, als ze niet goed ondersteund worden, kunnen mantelzorgers een negatieve impact ervaren op verschillende onderdelen van hun leven.

  • Ze kunnen moeilijkheden ervaren om de combinatie tussen werk en zorgtaken in evenwicht te houden, waardoor ze zich verplicht voelen hun werkuren te reduceren of uit de betaalde arbeidsmarkt te stappen. Aangezien de meerderheid van de mantelzorgers vrouwen zijn, is er een sterke genderdimensie: langdurige zorgverantwoordelijkheden vergroten de gender tewerkstelling-, loon- en pensioenkloof die al bestaat door de zorg voor kinderen.
  • Mantelzorgers kunnen ook mentale gezondheidsproblemen ervaren, waaronder burn-out.
  • Mantelzorgers kunnen zich sociaal geïsoleerd voelen en financiële problemen ervaren (door een lager inkomen en de kost van het zorgen)

Jonge mantelzorgers kunnen dezelfde gevolgen ervaren. Het is voor hen moeilijk om hun school/studie te combineren met de zorg. Velen stoppen met hun opleiding, waardoor hun kansen op de arbeidsmarkt verkleinen.

We moeten dus actie ondernemen en de ondersteuning van mantelzorgers benaderen als een mensenrechtenissue: zorgverantwoordelijkheden mogen mantelzorgers niet hinderen om hun volle capaciteiten te benutten en hun leven te leiden zoals ze wensen. Daarbij houdt de ondersteuning van mantelzorgers ook economisch steek. Als mantelzorgers uit de betaalde arbeidsmarkt vallen of zelf ziek worden, zal zich dit vertalen in minder belastingen, minder bijdragen tot pensioenfondsen en bijkomende uitgaven in de uitkeringen en gezondheidszorg. Daarom is de ondersteuning van mantelzorgers een win-win strategie voor de mantelzorger zelf, de zorgvragers en voor de samenleving in zijn geheel.

(slide 5) Eurocarers is bezig met een proces van dataverzameling via een enquête om na te gaan wat de impact is van COVID-19 crisis op de Europese mantelzorgers. De bevinden zullen onze verdere acties tegenover regionale, nationale en Europese beleidsmakers beïnvloeden. De Europese Commissie en het Comité voor Sociale Bescherming hebben al hun interesse in deze data kenbaar gemaakt.

De enquête kan ingevuld worden door alle mantelzorgers, zonder uitzondering zolang ze boven de 18 jaar zijn. De deadline is 15 januari 2021.

(slide 6) Terwijl we wachten op de data van deze Europese enquête, baseren we ons op de studies die uitgevoerd worden door onze ledenorganisaties op nationaal niveau. De resultaten lopen in dezelfde lijn als de resultaten van de Belgische studie.

  • Mantelzorgers nemen meer zorg op omdat professionele zorgverlening werd stopgezet (door de overheid of door zichzelf, uit angst voor besmetting).
  • Veel mantelzorgers kozen ervoor om in een kleine bubbel te leven met de persoon waarvoor ze zorgen om het risico op besmetting te minimaliseren. Daardoor verminderden hun eigen sociale en ontspannende activiteiten buitenshuis. In veel gevallen werden mantelzorgers afgesneden van het dagelijkse leven.
  • Mantelzorgers zijn ongerust over de toekomst, over wat er zal gebeuren als zijzelf of hun zorgvrager het virus oplopen. Ze zijn bezorgd over de praktische organisatie mocht hun geliefde gehospitaliseerd worden. Ze zijn bezorgd over een verslechtering van de gezondheid en het welzijn van de zorgvrager. De praktische kant van mantelzorg (bijvoorbeeld boodschappen doen) is meer complex. En als resultaat is de druk op mantelzorgers gestegen en is hun mentale gezondheid vermindert.
  • Er zijn nieuwe mensen mantelzorger geworden voor familie en vrienden die zich vroeger zelf beredderden, maar nu kwetsbaar zijn door COVID-19. Deze nieuwe mantelzorgers behoren tot de werkende bevolking.
  • De combinatie tussen werk en zorg is uitdagender dan ooit. Sommige mantelzorgers hebben het gevoel dat ze niet anders kunnen dan hun betaald werk op te zeggen uit angst om een kwetsbaar gezinslid te besmetten. Maar, omdat ze niet formeel door de werkgever worden ontslagen, komen ze niet in aanmerking voor de noodfondsen van de verschillende overheden in Europa voor de pandemie. Mantelzorgers die daarnaast ook kinderen hebben en hen moesten begeleiden bij hun schoolwerk (de sandwichgeneratie) hebben nog een bijkomende druk, bovenop hun werk en mantelzorgtaken.
  • Mantelzorgers geven aan meer geld te spenderen aan eten en andere noodzakelijkheden omdat ze geen toegang hebben tot de grotere supermarkten en omdat de familieleden de hele dag thuis zijn. Veel mantelzorgers vonden het voor de crisis al moeilijk om rond te komen. De bijkomende kosten maken hun financiële situatie nog precairder.
  • Mantelzorgers hebben essentiële zorg gegeven aan ouderen, mensen met een handicap of met een chronische ziekte en hebben de meest kwetsbare mensen uit onze samenleving beschermd tijdens de pandemie. Maar ze voelen zich niet gewaardeerd en ondersteund. Ze voelen zich vergeten door hun overheid.

(slide 7) In de meeste landen zijn innovatieve steunmaatregelen als respons op de COVID-19 situatie ontwikkeld vanuit de vrijwilligerssector.
Vrijwilligersorganisaties/mantelzorgorganisaties hebben de leiding genomen door hun normale persoonlijke interventies online aan te bieden (vorming voor mantelzorgers, lotgenotencontacten voor mantelzorgers, virtuele psychologische steun of via de telefoon, of telefonische hulplijnen voor mantelzorgers).
Family Carers Ireland heeft informatie en advies voor mantelzorgers gegeven, waaronder hoe ze een noodzorgplan moeten voorbereiden, mochten de mantelzorgers niet in staat zijn om hun zorg verder te zetten door de crisis.

Op bedrijfsniveau hebben sommige managers geweldige ondersteuning en innovatieve antwoorden ontwikkeld om met de situatie om te gaan. Ze hebben bijkomende maatregelen opgezet om de gezondheid en het welzijn van mantelzorgers te ondersteunen tijdens de pandemie. Bijvoorbeeld ondersteuning voor mentale gezondheid, gratis beschikbaar maken van gezondheids- en welzijnsapps, het delen van zorgverhalen van werknemers en tips op het intranet, doorverwijzing naar online hulp en informatie, doorverwijzing naar mantelzorgverenigingen.

Sommige werkgevers hebben ook flexibele werkuren gegeven aan mantelzorgers. Werknemers die normaal gezien geen taken hebben die je van thuis uit kan doen, krijgen bijvoorbeeld andere taken die zich daar beter toe lenen. Sommige werkgevers hebben ook zorgverlof mogelijk gemaakt.

Deze initiatieven zijn welgekomen en bewijzen dat de maatschappij in staat is om te reageren op noodsituaties. Maar, ze zijn geen geldige reden voor overheden om zelf geen actie te ondernemen. Actie van de overheid is nodig om de duurzaamheid van deze initiatieven te garanderen, om de eenvormigheid van ondersteuning voor mantelzorgers over hun hele grondgebied te garanderen, en – het belangrijkste – om de essentiële rol van mantelzorgers in de maatschappij te erkennen.

Sommige overheden hebben rekening gehouden met mantelzorgers bij de coronamaatregelen. De Duitse overheid heeft bijvoorbeeld bestaande ondersteuningsmaatregelen voor mantelzorgers (bijvoorbeeld financiële steun of verlof) uitgebreid als erkenning voor de bijkomende uitdagingen waarmee ze geconfronteerd worden.

(slide 8) De COVID-19 uitbraak heeft een aantal opportuniteiten gecreëerd:

  • Volgens de literatuur over de gender dimensie van zorg, kan de pandemie een shift realiseren naar een meer gelijke verdeling van onbetaald werk (zorg) tussen mannen en vrouwen. Op zijn minst zullen veel mannen nu van dichtbij gezien hebben hoeveel zorgtaken hun partner opnemen. Maar het is ook waarschijnlijk dat veel mannen meer onbetaald werk hebben gedaan tijdens de crisis, waardoor hun ervaring en zelfvertrouwen hierbij verhoogd is. In sommige gevallen, bijvoorbeeld bij partners van zorgverleners, zullen mannen het volledige huishouden en zorgtaken op zich genomen hebben. Deze elementen hebben het potentieel om een shift in gang te zetten in de gendernormen rond onbetaald werk (huishouden en zorg).
  • In het algemeen heeft COVID-19 onbetaalde zorg meer zichtbaar gemaakt. Het heeft de realiteit en het belang van zorg voor kwetsbare mensen duidelijk gemaakt. Mensen zijn meer bewust van de rol van mantelzorgers. We zouden deze opportuniteit kunnen gebruiken om zorg meer centraal te stellen in hoe we middelen inzetten, als individuen en als samenleving. Mantelzorg kan niet weggelaten worden van de politieke agenda (het persoonlijke is politiek – the personal is political).

We moeten deze ontwikkelingen aangrijpen en vertalen in echte verandering voor mantelzorgers nu en in de toekomst, zodat zij en hun familie niet geconfronteerd worden met armoede, verlies van betaald werk, sociale isolatie en eenzaamheid, en een slechte gezondheid en mentaal welzijn.

(slide 9) Hoe doe je dat? Door de strategie van Eurocarers te implementeren om mantelzorgers te ondersteunen en empoweren.

  • Het startpunt is keuze: niemand mag verplicht worden om mantelzorger te zijn.
  • Om te verzekeren dat de keuze oprecht is, moeten er genoeg alternatieven zijn. Daarom is het belangrijk dat er kwalitatieve, betaalbare professionele zorgverlening is.
  • Voor wie er voor gekozen heeft om mantelzorger te zijn, moet er ondersteuning beschikbaar zijn. Mantelzorgers moeten erkend worden als gelijke partners in de zorg. Ze moeten informatie krijgen. Hun gezondheidsnoden moeten ondersteund worden. Respijtzorg moet beschikbaar zijn. Mantelzorgers moeten opleiding krijgen en de vaardigheden die mensen krijgen door te mantelzorgen moeten erkend worden. De werk-leven balans moet gegarandeerd zijn (of extra steun bij onderwijs), net zoals financiële ondersteuning.

Over het algemeen moet mantelzorg meegenomen worden in alle beleidsdomeinen. Het succes van initiatieven om mantelzorgers te ondersteunen, hangt af van het samenspel tussen een brede set van maatregelen op vlak van sociale zaken, gezondheidszorg en tewerkstelling. Door deze strategie te implementeren garanderen we dat een mantelzorgvriendelijke samenleving een realiteit wordt. Dit is nu meer nodig dan ooit!

Vragen van deelnemers

Tijdens de webinar konden deelnemers vragen stellen in de chat. Hieronder een aantal van de vragen en de opvolging.

Vragen gericht aan Wouter Beke, Vlaams Minister van Welzijn, zijn gesignaleerd aan zijn kabinet:

  • “Hoe ziet hij het dat mantelzorgers van mensen met een handicap al jaren wachten op budget om hen te ondersteunen in de zorg en omkadering van hun geliefden. Ze hebben recht op budget, maar het is er niet. Mantelzorgers zijn al jarenlang aan het overleven ipv de leven omdat er geen geld is voor ondersteuning. Ze staan op de wachtlijst voor een ongekende tijd. En nu worden er voor alle problemen nav de coronacrisis toch budgetten vrij gemaakt, opeens is er toch extra geld (voor mensen die het absoluut verdienen). Maar deze groep ook. Beseft de minister dat deze groep het gevoel heeft dat ze worden uitgelachen in hun gezicht? Mantelzorgers worden hier bedankt voor hun inzet door de minister. En ondertussen wordt hun schreeuw om ondersteuning genegeerd.”
  • “Heeft het beleid – ook minister Beke- nagedacht over de impact voor bewoners en mantelzorgers/partners bij het sluiten van de woonzorgcentra tijdens de eerste golf? Of was het gewoonweg omdat er onvoldoende middelen waren omdat men jaren lang het voorzorg-principe heeft verwaarloosd? Het statuut van mantelzorger dient ook in die zin aangepast te worden zoals voor vrijwilligers.”

Vraag gericht aan Pablo Annys, schepen van sociale zaken van Bruggen en voorzitter van eerstelijnszone Brugge, en Jakob Decavel stafmedewerker Regie Ouderenzorg Stad & OCMW Gent:

“Hebben jullie een draaiboek van wat jullie tot nu toe realiseerden, zodat andere steden en gemeenten het warm water niet hoeven uit te vinden?”

Antwoord: